Είναι  από  τα πιο συχνά προβλήματα υγείας που όλοι μας σχεδόν εμφανίζουν κάποια στιγμή στην πορεία της  ζωής τους . Είναι  πόνος  που  γίνεται  αισθητός  στο  μέτωπο , στους  οφθαλμούς , στην γνάθο , στις  κροταφικές  χώρες ,στο τριχωτό  της  κεφαλής , στο  κρανίο , ινιακά ή στον αυχένα .                                                                                       Η πιο συχνές μορφές  πονοκεφάλου είναι η ημικρανία και η κεφαλαλγία τάσης .Γενικά  οι κεφαλαλγίες  χωρίζονται  σε  πρωτοπαθείς  και  δευτεροπαθείς  και αποτελεί  την πιο συχνή  αιτία  επίσκεψης  στον  νευρολόγο.                                                                         Στις  πρωτοπαθείς  κεφαλαλγίες  ανήκουν  και  η πιο συχνές μορφές  του πονοκεφάλου.

Κεφαλαλγία  τάσεως  : Είναι η συνηθέστερη  μορφή με χαρακτηριστικό εμφάνισης  συνήθως   αμφοτερόπλευρα  στους  κροτάφους  και  στο μέτωπο. Έχει   την  αίσθηση  ο ασθενής  ότι  κάτι  πιέζει το κεφάλι του , δεν  είναι  τόσο έντονη ώστε να επηρεάσει  άμεσα στις  δραστηριότητες  του ,την εμφανίζουν άνθρωποι  κυρίως  ευαίσθητοι  και  αγχώδεις .

Ημικρανία: Είναι η πιο συχνή πρωτοπαθή κεφαλαλγία, εμφανίζεται κυρίως στις  γυναίκες  και συνήθως εκδηλώνεται στις  ηλικίες  μεταξύ 25-50 ετών. Διαχωρίζεται σε δύο  κυρίους  τύπους  με αύρα ή χωρίς αύρα .

Ημικρανία χωρίς αύρα :Υποτροπιάζουσα κεφαλαλγία με κρίσεις διάρκειας  4-72 ώρες .Τυπικά  χαρακτηριστικά είναι σφύζων χαρακτήρας , μονόπλευρη εντόπιση ,μέτρια η ισχυρή ένταση, φωτοφοβία ,ηχοφοβία ,επιδείνωση με τη φυσική δραστηριότητα .         Η εντόπιση αυτής  της  κεφαλαλγίας  είναι μετωποκροταφική .

Ημικρανία με αύρα : Η λεγόμενη <κλασσική ημικρανία > όπου χαρακτηρίζεται  από περιοδικά εμφανιζόμενα  επεισόδια  κεφαλαλγίας τα οποία συνυπάρχουν με  εστιακά νευρολογικά συμπτώματα .Η αύρα εκδηλώνεται  ακριβώς πριν ή με την  έναρξη της ημικρανίας .                  Οι κρίσεις διαρκούν  εώς και  μία ώρα και περιλαμβάνουν διαταραχές  όρασης, λόγου , απώλεια αισθητικότητας , αδυναμία άνω ή κάτω  άκρων , αιμωδίες ,μυρμηγκιάσματα κλπ. Η πρόδρομη φάση ( πριν την αύρα ) χαρακτηρίζεται από  κόπωση  και  χασμουρητό , αδυναμία  συγκέντρωσης  , ευαισθησία στο  φως  και  τον  ήχο , μυαλγίες , αθραλγίες  .

Αθροιστικού  τύπου  κεφαλαλγία : Μολονότι  έχει  την μικρότερη  επίπτωση στον  γενικό  πληθυσμό , συνοδεύεται  από  εκδήλωση ανικανότητας λόγω  συχνών   κρίσεων  και  συχνών  διακοπών  του  ύπνου και εκδηλώνεται με δύο μορφές  :

1.Επεισοδιακή . Συνυπάρχει η ενεργή περίοδος  με  καθημερινές  κρίσεις  και ακολουθεί  η περίοδος  της  ύφεσης  στην οποία ο/η ασθενής  είναι  ελεύθερος  συμπτωμάτων .

2.Χρόνια μορφή .Η περίοδος ύφεσης  δεν υπάρχει καθόλου .Ο  Νευρολόγος  πριν  κατατάξει μια  κεφαλαλγία στην αθροιστικού  τύπου  θα  πρέπει  να   έχει  αποκλείσει  όλες  τις άλλες  νόσους  που προκαλούν τα ίδια συμπτώματα όπως  μηνιγγίωμα  του τριδύμου , ινιακό νευρίνωμα κ.λ.π.

Δευτεροπαθείς  Κεφαλαλγία: Αυτές   μπορεί  να απορρέουν από άλλα αίτια στα οποία είναι  όγκοι εγκεφάλου , Ανευρύσματα εγκεφάλου, φλεγμονώδεις  νόσοι  , διαταραγμένη κυκλοφορία του  εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Οι  κεφαλαλγίες  αυτές έχουν  ιδιαίτερη σημασία  να μελετούνται , γιατί  αποτελούν  πολλές  φορές  την  πρώτη  εκδήλωση  μιας  σημαντικής   υποκείμενης   νόσου .

Διάγνωση

Η  σωστή  διάγνωση  είναι  απαραίτητη  για τον σχεδιασμό  αποτελεσματικής  και  εξατομικευμένης  θεραπείας . Καταρχήν  θα πρέπει  να  γίνει  η ανασκόπηση  του  ιατρικού  ιστορικού , την κλινική  εξέταση  και  εάν κριθεί απαραίτητο ο Νευρολόγος  ζητάει  από  τον  ασθενή  ειδικές  εξετάσεις ( Αξονική ή  Μαγνητική Τομογραφία ). Επίσης  χρησιμοποιούνται   ειδικά  ερωτηματολόγια ή να συμπληρώσει  ημερολόγιο  κεφαλαλγίας  ώστε  να  εντοπίσουν  μαζί  τους   παράγοντες  που  χειροτερεύουν  τις  κεφαλαλγίες .

Θεραπεία 

Η  αντιμετώπιση  είναι  πάντα  εξατομικευμένη  και  προσαρμοσμένη  στις  ανάγκες  και  τις  ιδιαιτερότητες  του  ασθενούς . Η φαρμακευτική   αγωγή  χωρίζεται  σε προφυλακτική  αγωγή  και  αγωγή  για  την  ώρα  της  κρίσης .  Η προφυλακτική  αγωγή  χορηγείται  σε  ασθενείς  με πολύ  συχνές  κεφαλαλγίες  , οι  οποίες  επιβαρύνουν  σημαντικά  την ποιότητα  της  ζωής  τους .Η αγωγή  για  την  ώρα  της  κρίσης  είναι  πολύ σημαντική , καθώς  ο πάσχων  παίρνει  συγκεκριμένες  οδηγίες  και ειδικά  φάρμακα  για  να  μπορεί  να  αντιμετωπίσει  μια  σοβαρή   κρίση   στο  σπίτι .

 Ακόμη  χρησιμοποιείται ως  θεραπεία  η  Έγχυση   Βοτουλινικής   τοξίνης  (ΒΟΤΟΧ)  καθώς  και  εξωτερικοί  νευροδιεγέρτες .

Τελευταία θα  χρησιμοποιούν οι Νευρολόγοι όλο και περισσότερο  τα μονοκλωνικά  αντισώματα  τα  οποία στοχεύουν  στο  νευροπεπτίδιο  CGRP . Μεσολαβεί  τόσο  στην  τριδυμο-αγγειακή μεταβίβαση  του  πόνου  από τα ενδοκράνια  αγγεία του ΚΝΣ , όσο και  στην  αγγειοδιασταλτική  συνιστώσα  της  νευρογενούς  φλεγμονής .

Το  τρίδυμο νεύρο νευρώνει σχεδόν  ολόκληρο το πρόσωπο,  είναι το πέμπτο  νεύρο του κρανίου και  είναι υπεύθυνο για την κινητική νεύρωση στους μασητήρες. Σε κάθε πλευρά του προσώπου υπάρχει ένα τρίδυμο νεύρο και χωρίζεται σε τρεις κλάδους : τον οφθαλμικό , τον άνω γναθιαίο και τον κάτω  γναθιαίο . Η αίσθηση της αφής στο πρόσωπο , καθώς και κάθε πόνος , μεταφέρεται  μέσω  αυτού  του νεύρου .

Η νευραλγία τριδύμου είναι μια χρόνια νευρολογική πάθηση που χαρακτηρίζεται από επεισόδια πόνου στην περιοχή του προσώπου και  προκύπτει από την ανωμαλία των κυτταρικών ηλεκτρικών εκφορτίσεων του νεύρου . Ο πόνος είναι ιδιαίτερα οξύς , διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα  αρκετές  φορές την ημέρα  και συνήθως προκαλείται από ήπια ερεθίσματα όπως την μάσηση , το χαμόγελο , το ξύρισμα , το βούρτσισμα των δοντιών , το άγγιγμα της  πάσχουσας περιοχής . Αρκετά συχνά ο πόνος είναι αφόρητος ,που επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ανθρώπου.

Η παθοφυσιολογία της τριδυμαλγίας  δεν είναι απόλυτα κατανοητή. Φαίνεται να σχετίζεται  με πίεση του αγγείου στην έκφυση της ρίζας του τρίδυμου νεύρου από το εγκεφαλικό στέλεχος . Συχνά η νευραλγία τριδύμου παρατηρείται σε ασθενής που πάσχουν από Σκλήρυνση κατά Πλάκας .Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε και κάποιες σπάνιες περιπτώσεις όπου το αίτιο της νευραλγίας είναι κάποια φλεγμονή ή όγκος στην περιοχή .

Συνήθως περιγράφουν τον πόνο ως τον  <χειρότερο πόνο που μπορούν να φανταστούν >. Πολλοί  ασθενείς  μην αντέχοντας αυτό το βασανιστήριο, δυστυχώς έχουν κάνει ακόμη και απόπειρες  αυτοκτονίας .

Η διάγνωση του θα πρέπει να γίνει έπειτα από λεπτομερή  νευρολογική εξέταση από εξειδικευμένο  γιατρό  όπου και θα  διαπιστωθεί εάν πρόκειται για την πάθηση του τριδύμου .Ο ασθενής υποβάλλεται πρώτα  σε οδοντιατρικό έλεγχο και στην συνέχεια θα πρέπει  να  γίνει μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου για να αποκλειστούν οι πιθανότητες της  Σκλήρυνσης κατά Πλάκας και του όγκου . Κάποιες  περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία και η μαγνητική αγγειογραφία όπου θα φανεί τυχόν αγγειακή πίεση του τρίδυμου νεύρου .

Η νευραλγία αντιμετωπίζεται ευτυχώς με επιτυχία και  υπάρχουν  οι εξής  βασικοί μέθοδοι:

α) Συντηρητική θεραπεία : Η πρώτη αντιμετώπιση της νευραλγίας γίνεται με φαρμακευτική αγωγή .Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ανήκουν στην κατηγορία των αντιεπιληπτικών φαρμάκων τόσο παλαιότερης όσο και  τα καινούργια γενεάς ( πολύ πιο ασφαλή φάρμακα με λιγότερες παρενέργειες ).Τα φάρμακα αυτά ελέγχουν τα συμπτώματα του πόνου σε ποσοστό κυρίως το 60 %- 80 % των ασθενών. Εάν παρ΄ όλα αυτά ο ασθενής συνεχίζει να υποφέρει ή υπάρξουν παρενέργειες πρέπει  να διακοπούν τα φάρμακα και να καταφεύγουμε σε 

β) επεμβατική θεραπεία : 1. Διήθηση του τριδύμου νεύρου ή κλάδων του.  2.Διαδερμική Στερεοτακτική  Ριζοτομή με καθοδήγηση από ακτινογραφία όπου  το τρίδυμο νεύρο  πλήττεται  με ραδιοσυχνότητες.

γ) Χειρουργική θεραπεία : με μικρή αφαίρεση οστού ( κρανιεκτομή ) στην περιοχή πίσω από το  αυτί .Το ποσοστό επιτυχίας είναι περίπου 90%  , αλλά λόγω της βαριάς επέμβασης ή θνητότητα φτάνει στο 1 % με  παροδική ή μόνιμη νοσηρότητα γύρω στο 15%-20%.

δ) Σύγχρονη ελάχιστη επεμβατική μέθοδος .Θερμοπληξίας με ραδιοσυχνότητες υπό ηλεκτροφυσιολογικό έλεγχο με στόχευση στον αξονικό τομογράφο .Είναι η πλέον σύγχρονη και ελάχιστα επεμβατική μέθοδος αντιμετώπισης της νευραλγίας με ποσοστό επιτυχίας άνω του 92% χωρίς τους κινδύνους των επιπλοκών που συνεπάγεται η ανοικτή επέμβαση .

Η νευρολογία είναι η ειδικότητα της ιατρικής που ασχολείται με την διάγνωση και αντιμετώπιση των παθήσεων του νευρικού συστήματος. Το νευρικό σύστημα διακρίνεται σε  κεντρικό  (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός), περιφερικό (περιφερικά νεύρα, όπως το μέσο στα άνω άκρα και το ισχιακό στα κάτω άκρα) και αυτόνομο (το τμήμα αυτό που δεν ελέγχεται εκούσια όπως η λειτουργία της καρδιάς, ο ιδρώτας κ.α.), καθώς και με τις παθήσεις των μυών και των μεταξύ τους συνάψεων.

Στις περισσότερες παθήσεις της εσωτερικής παθολογίας το νευρικό σύστημα επηρεάζεται συχνά με πρώιμα η όψιμα συμπτώματα και για τον λόγο αυτό η νευρολογική εξέταση πρέπει ναι είναι μέσα στις δυνατότητες κάθε γιατρού ανεξαρτήτου ειδικότητας. Η μεγάλη έκταση και πολυπλοκότητα της Νευρολογίας απαιτεί μία συστηματική μελέτη με συνεχή ενημέρωση πάνω σε όλα τα δεδομένα που προστίθενται καθημερινά.

Το νευρικό σύστημα κάνει πάντοτε την παρουσία του αισθητή, είτε ως επηρεάζον, είτε ως επηρεαζόμενο, σε οποιαδήποτε φύσεως εκτροπή της φυσιολογικής ισορροπίας του ανθρώπινου οργανισμού. Η επίδραση του νευρικού συστήματος στη λειτουργία της ενδοκρινικής λειτουργίας και η συμμετοχή του στις ενδοκρινικές παθήσεις αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα δράσεως του σε άλλο σύστημα. Αντίθετα η αποδιοργάνωση του νευρικού συστήματος, που παρατηρείται κατά την διαδρομή διαφόρων άλλων παθήσεων (λοιμώξεις, τοξικές, μεταβολικές, αιματολογικές, νεοπλασματικές κ.α.) η οι νευρολογικές επιπλοκές ποκίλων νοσημάτων, αποτελούν παραδείγματα επιδράσεων άλλων συστημάτων στο Νευρικό σύστημα.

Ο νευρολόγος πρέπει να είναι έτοιμος τόσο για την συνηθισμένη όσο και την σπάνια νευρολογική πάθηση 

Η νευρολογική γνώση στηρίζεται κυρίως στην κλινική παρατήρηση και στην περιγραφή των συμπτωμάτων. Με την συνεχή όμως πρόοδο κλάδων όπως της Νευροχημείας, Νευροανατομίας, Νευροφαρμακολογίας, Νευροφυσιολογίας διελευκάνεται ο παθογενετικός μηχανισμός πολλών νευρολογικών νοσημάτων άγνωστης αιτιολογίας και έτσι προστίθενται σημαντικές θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Νευρολογία ασχολείται με ένα ευρύ φάσμα διαταραχών, που αφορά ένα σημαντικό και αυξανόμενο ποσοστό ανθρώπων. Ένας στους έξι ανθρώπους ζει με κάποια νευρολογική νόσο, που συχνά δεν αντιμετωπίζεται, δεν αναγνωρίζεται και δυστυχώς αρκετές φορές ούτε καν προσεγγίζεται από τον ειδικό ιατρό, δηλαδή το Νευρολόγο. Παγκοσμίως η ειδικότητα θεωρείται ακόρεστη. Στις περισσότερες μη αστικές περιοχές και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, ο αριθμός των Νευρολόγων είναι μικρότερος των 3 ανά 100000 κατοίκους (σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που στα μεγάλα αστικά κέντρα πλησιάζει τους 9 ανά 100000 κατοίκους).

Άνθρωποι που ζουν με καταστάσεις όπως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ημικρανίες, άνοιες, επιληψίες, πολλαπλή σκλήρυνση, νόσο του Πάρκινσον, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, πολυνευροπάθειες και άλλα, καθώς και άνθρωποι που πρέπει να διερευνηθούν για συμπτώματα όπως ζάλη, αστάθεια, κεφαλαλγία, μουδιάσματα και πόνους στη σπονδυλική στήλη και τα άκρα, δεν έχουν πάντα πρόσβαση στις υπηρεσίες του Νευρολόγου, ή και δεν γνωρίζουν πως πρέπει να απευθυνθούν σε αυτή την ειδικότητα. 

Με τη γήρανση του πληθυσμού (υπολογίζεται πως σε λιγότερο από 10 χρόνια ο αριθμός των ανθρώπων παγκοσμίως άνω των 65 ετών θα εκτοξευθεί από 350 εκατομμύρια που είναι σήμερα, σε 850 εκατομμύρια), όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα φθάνουν σε ηλικίες όπου πολλές εκφυλιστικές και αγγειακές παθήσεις είναι συχνές και θα χρειάζονται τη βοήθεια του ειδικού.  

Από την άλλη, η Νευρολογία ως ειδικότητα, όπως και η Ιατρική στο σύνολό της, προσφέρει τα τελευταία χρόνια ακριβέστερες διαγνώσεις και καλύτερες θεραπείες, ώστε η λειτουργικότητα, η ποιότητα της ζωής και το προσδόκιμο επιβίωσης των ανθρώπων να βελτιώνονται συνεχώς.

Σημαντικό χαρακτηριστικό της ειδικότητας της Νευρολογίας είναι η δυνατότητα παροχής ολοκληρωμένων υπηρεσιών σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περίθαλψης.

Οι πιο πολλοί άνθρωποι που ζούν με νευρολογικές παθήσεις μπορούν να διακινηθούν διαγνωστικά και θεραπευτικά χωρίς την ανάγκη νοσηλείας και να λαμβάνουν υπηρεσίες σε εξωτερικά ιατρεία, σε μονάδες ημερήσιας φροντίδας και στο σπίτι τους. Ειδικά με την ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια της τήλε-ιατρικής και  τήλε-νευρολογίας, σημαντικός όγκος πληροφοριών που αφορούν την παρακολούθηση του ασθενούς θα ανταλάσσονται με τον ιατρό και τη θεραπευτική ομάδα χωρίς τη φυσική συνύπαρξη των δυο μερών στον ίδιο χώρο. Έτσι θα είναι δυνατό σε πραγματικό χρόνο ο ιατρός να ενημερώνεται και να παρεμβαίνει δίνοντας οδηγίες από απόσταση, π.χ. για την τροποποίηση της λαμβανομένης θεραπείας.

Ένα άλλο σπουδαίο πεδίο που αναπτύσσεται σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είναι αυτό της νευροαποκατάστασης και ειδικότερα της γνωστικής αποκατάστασης, που περιλαμβάνει ένα σύνολο παρεμβάσεων που παρέχονται από ομάδα επιστημόνων με την κεντρική καθοδήγηση του Νευρολόγου και του Κλινικού Νευροψυχολόγου και στοχεύουν στην αποκατάσταση όχι μόνο των κινητικών, αλλά και των μη κινητικών (γνωστικών, ψυχικών και συμπεριφορικών) διαταραχών που προκαλούν πολλές παθήσεις που προσβάλλουν το νευρικό σύστημα.

Νευρολογία είναι η κλινική ιατρική ειδικότητα που ασχολείται με τη διάγνωση, παρακολούθηση, θεραπεία και έρευνα των παθήσεων που προσβάλλουν το νευρικό μας σύστημα, δηλαδή τον εγκέφαλο, το νωτιαίο μυελό, τα περιφερικά μας νεύρα, τις συνδέσεις τους με τους μυς και (κατ΄επέκταση) τους μυς.

Σε όλη μας τη ζωή από τη γέννηση ως τα γηρατειά το νευρικό σύστημα γίνεται στόχος πολλών παθήσεων, άλλων ιάσιμων ή σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίσιμων και άλλων ανίατων, συχνά όμως με χρόνια πορεία. Πολλές από τις παθήσεις αυτές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της ζωής, τη λειτουργικότητα και ανεξαρτησία μας και κάποες φορές και την ίδια τη ζωή μας.

Με τη συνεχή πρόοδο της ιατρικής και των άλλων βιολογικών και φυσικών επιστημών τις τελευταίες δεκαετίες η Νευρολογία εξελίσσεται σε μια ειδικότητα που εκτός από τις δυνατότητες ακριβέστερης διάγνωσης, διαθέτει πολλές και αυξανόμενες δυνατότητες θεραπευτικών παρεμβάσεων. 

Μερικές από τις συχνές ενοχλήσεις που πρέπει να μας οδηγούν στον Νευρολόγο είναι:

• πονοκέφαλοι
• πόνοι στον αυχένα και τη μέση και γενικά χρόνιοι πόνοι
• πόνοι, μουδιάσματα και αδυναμία στα άκρα
• δυσκολία στη βάδιση
• τρόμος
• ζάλη, ίλλιγγος ή και αστάθεια
• επεισόδια απώλειας των αισθήσεων
• ορισμένες δυσκολίες στην όραση όπως π.χ. αίσθηση διπλής όρασης
• δυσκολίες στη μνήμη και το λόγο
• δυσκολίες στον ύπνο
• διαταραχές στη διάθεση ή την ενεργητικότητα

Μεταξύ των άλλων ο Νευρολόγος είναι ο υπεύθυνος γιατρός για παθήσεις όπως:

• Ημικρανίες
• Αγγειακή εγκεφαλική νόσο και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
• Επιληψίες
• Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και κακώσεις του νωτιαίου μυελού
• Άνοιες κι άλλες νευροεκφυλιστικές διαταραχές
• Νόσο του Parkinson κι άλλες κινητικές διαταραχές, όπως δυστονίες
• Πολλαπλή σκλήρυνση
• Δισκοπάθειες – ριζοπάθειες
• Πολυνευροπάθειες
• Λοιμώξεις και όγκους του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού
• Μυοπάθειες και μυασθένεια

Ο Νευρολόγος μπορεί επιπλέον της λήψης του ιστορικού και της κλινικής εξέτασης να συλλέξει δεδομένα από τον ασθενή με τη χρήση σύγχρονων διαγνωστικών μεθόδων που έχει εκπαιδευθεί να χρησιμοποιεί, όπως το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, το ηλεκτρονευρογράφημα και ηλεκτρομυογράφημα, τα προκλητά δυναμικά, αλλά και τον υπέρηχο (για τον έλεγχο αγγείων, νεύρων και μυών).

Έχει τη δυνατότητα να προσφέρει θεραπείες, φαρμακευτικές και μη. Κάποιες από αυτές είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένες, όπως οι ιντερφερόνες, τα μονοκλωνικά αντισώματα και η ενέσιμη τοξίνη της αλλαντίασης. Επίσης, όλο και περισσότερο να συντονίζει τη θεραπευτική ομάδα που προσφέρει υπηρεσίες νευροαποκατάστασης, όχι μόνο σε κινητικές αλλά και σε ανώτερες νοητικές λειτουργίες.

Το σύνδρομο των ανήσυχων ποδιών, είναι μια αισθητικοκινητική διαταραχή που συνήθως διαρκεί εφ’ όρου ζωής τις περισσότερες φορές κάνει την εμφάνισή του στη νεαρή ηλικία. Ο επιπολασμός του αυξάνεται με την ηλικία, αλλά στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τίθεται πολύ αργότερα.

Είναι πιο συχνό στο γυναικείο πληθυσμό και ο συνολικός επιπολασμός του τόσο στους ευρωπαίους όσο και στους Βορειοαμερικανούς εκτιμάται της τάξεως το 10% περίπου. Το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών μπορεί να είναι ιδιοπαθές (πρωτοπαθές) ή δευτεροπαθές.

Διαγνωστικά κριτήρια (πρέπει να πληρούνται όλα)

Έντονη παρόρμηση για κίνηση των ποδιών, η οποία αρκετά συχνά συνοδεύεται από δυσάρεστες μη ανεκτές παραισθησίες (προσωρινή μεταβολή στην αίσθηση).

Κινητική ανησυχία (όσο διαρκεί η κίνηση των ποδιών συνήθως επέρχεται άμεση μερική ανακούφιση).

Η κινητική ανησυχία συμβαίνει τις βραδινές ώρες ή επιδεινώνεται κατά την διάρκεια της νύχτας.

Η παρόρμηση για κίνηση των ποδιών πυροδοτείται ή χειροτερεύει από την ανάπαυση (οι ασθενείς αναφέρουν ότι αρχίζει αμέσως μόλις καθίσουν να ξεκουραστούν για λίγο).

Το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών όταν εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας <45 ετών είναι συνήθως πρωτοπαθές, μερικές φορές έχει οικογενή χαρακτήρα, έχει αργή εξέλιξη και περιόδους ύφεσης.

Όταν εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας >45 ετών είναι συνήθως δευτεροπαθές και έχει σχετικά ταχεία εξέλιξη, χωρίς μεσοδιαστήματα ύφεσης ή ελεύθερα συμπτωματολογίας.

Στις προχωρημένες μορφές ή στα άτομα που εμφανίζουν και διαταραχές ύπνου, μπορεί να αφορά και σε κάποιο άνω άκρο, στον κορμό ή ακόμα και στο πρόσωπο. Η κατανάλωση αλκοόλ, ιδιαίτερα εάν κάποιος είναι βαρύς πότης, εκλύει η επιδεινώνει τη συμπτωματολογία.

Πρωτοπαθές σύνδρομο (ιδιοπαθές )

Το πρωτοπαθές σύνδρομο ανήσυχων ποδιών εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα περίπου 40-50% και στους 1ου βαθμού συγγενείς των πασχόντων. Ο τρόπος μεταβίβασής του συνδέεται στενά με κάποιες γονιδιακές περιοχές τεσσάρων τουλάχιστον χρωμοσωμάτων (2p, 6p, 15q, 12q).

Δευτεροπαθές σύνδρομο

Το δευτεροπαθές σύνδρομο ανήσυχων ποδιών παρατηρείται πολύ συχνά σε ουραιμικούς ασθενείς καθώς και σε άτομα με ανεπάρκεια σιδήρου, φολλικού οξέος, βιταμίνης β12. Εμφανίζεται (όχι σπάνια) και κατά την διάρκεια της κύησης πιθανόν λόγω έλλειψης Fe (η πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου κατά την περίοδο αυτή είναι τριπλάσια σε σύγκριση με την περίοδο που η γυναίκα δεν κυοφορεί). Παρατηρείται επίσης σε πολυνευροπάθειες, ριζοπάθειες, μυελοπάθειες,Parkinson αλλά και στη λήψη διαφόρων φαρμάκων (καφεΐνη, λίθιο, νιφεδιπίνη,αντιψυχωτικά ,νοσήματα του κολλαγόνου και ινομυαλγία ).

 Αιτιοπαθογένεια

Η αιτία του συνδρόμου ανήσυχων ποδιών (ΣΑΠ) παραμένει άγνωστη .Η πιο γνωστή παθοφυσιολογική υπόθεση είναι ανωμαλία στην δράση της ντοπαμίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα σε συνδυασμό με άδειες αποθήκες σιδήρου στον οργανισμό .Επίσης το γεγονός ότι το ΣΑΠ είναι παρόν και στους ασθενείς  με αυχενική μυελοπάθεια και ριζοπάθεια και η παρουσία των περιοδικών κινήσεων των ποδιών ενισχύουν  τη συμμετοχή του νωτιαίου μυελού στην παθοφυσιολογία του ΣΑΠ.

Θεραπεία: Είναι λογικό ότι η θεραπεία του δευτεροπαθούς ΣΑΠ είναι η καλή ρύθμιση της νόσου που προκαλεί τις ενοχλήσεις στα άκρα. Στο  ιδιοπαθές  ΣΑΠ η θεραπεία αρχίζει όταν η επιβάρυνση  από  τη διαταραχή  του ύπνου στην καθημερινή ζωή είναι σημαντική ( χρόνια κούραση , δυσκολία συγκέντρωσης). Η πρώτη γραμμή  της φαρμακευτικής  αγωγής   αποτελείται από  ντοπαμινεργικά  σκευάσματα  ή  levodopa . H δεύτερη γραμμή αποτελείται  από τις βενζοδιαζεπίνες ( clonazepam) , αντισπασμωδικά ( tegretol, carbamazepine, gabapentine )  ασθενή  οπιοειδή  ( codeine , dihydrocodeine). Στους περισσότερους συμπτωματικούς ασθενείς αρχίζουμε με λεβοντόπα  50 -100 mgr / ημέρα ή με ένα ντοπαμινεργικό  σκεύασμα  μαζί με  αντιεμετικό .Είναι  δυνατό  να χορηγούνται  και  αναλγητικά .Σημαντικό  εκ μέρους  του  ασθενούς   είναι να  κοιμάται  την ίδια ώρα και να αποφεύγει το μεσημεριανό ύπνο και τα ποτά με καφείνη .

Φυσιοθεραπεία: Μπορούν να εφαρμοστούν ήπιες ασκήσεις, ζεστά ή κρύα λουτρά, μαλάξεις των μελών, δονητική ή ηλεκτρική διέγερση των ποδιών πριν από την κατάκλιση.

Το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (RLS) μπορεί να έχει περιόδους ύφεσης και σε μερικές περιπτώσεις δεν επανεμφανίζεται, αλλά στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι επίμονο και διαρκεί ισόβια.

Ο ύπνος γενικά επιτελεί μια λειτουργία αποκατάστασης για τον εγκέφαλο και το σώμα βελτιώνοντας την αίσθηση ενέργειας και ευεξίας .Επιπλέον ,παίζει σημαντικό ρόλο στις εγκεφαλικές μεταβολές που συντελούν στις διεργασίες της μάθησης και της σταθεροποίησης της μνήμης .Η στέρηση του ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Οι διαταραχές του ύπνου τείνουν να γίνουν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Μπορεί να προκληθούν προβλήματα στο καρδιαγγειακό , το ανοσοποιητικό και το νευρικό σύστημα , στη μνήμη και την μάθηση αλλά ακόμη στο ψυχικό κόσμο ,τη συμπεριφορά και το συναίσθημα του ατόμου .
Ο ύπνος είναι μια κατάσταση κατά την οποία λιγοστεύει η συναίσθηση , η κινητικότητα των σκελετικών μυών και επιβραδύνεται ο μεταβολισμός .Ο άνθρωπος έχει τη μοναδική τάση να κοιμάται 7-8 ώρες ημερησίως και κυρίως κατά τη διάρκεια της νύκτας , όπου αν διακοπεί ο ύπνος έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα προβλήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας .
Ο ύπνος είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη και είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τη σωματική και ψυχική υγεία όσο και για την διασφάλιση της ποιότητας ζωής και την ασφάλεια του ατόμου . Ο ύπνος βοηθά στη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου. Όταν ο άνθρωπος δεν κοιμάται αρκετά ή έχει κακή ποιότητα του ύπνου είναι πολλές οι πιθανές συνέπειες . Οι πιο προφανείς είναι η κόπωση , η μειωμένη ενέργεια , η ευερεθιστότητα και τα προβλήματα συγκέντρωσης . Η διάθεση και η ικανότητα λήψης αποφάσεων μπορεί επίσης να επηρεαστούν . Τα προβλήματα ύπνου συχνά συνυπάρχουν με συμπτώματα κατάθλιψης ή άγχος ή μπορεί να επιδεινώσουν περιπτώσεις με είδη υπάρχουσα κατάθλιψη ή άγχος .Τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα δεν δύναται να ζήσουν χωρίς ύπνο , παρότι η ποσότητα του ύπνου ποικίλει μεταξύ των ειδών . Η πλήρης στέρηση του ύπνου για λίγες εβδομάδες , μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο . Η έλλειψη ύπνου προκαλεί αυξημένη υπνηλία , κόπωση , ευερεθιστότητα και δυσκολία συγκέντρωσης .Επίσης επιδεινώνονται η απόδοση στις δραστηριότητες που απαιτούν επιδεξιότητα , η κρίση και η επικοινωνία με αποτέλεσμα την αύξηση των λαθών και των ατυχημάτων .Οι ασθενείς εμφανίζουν διαταραχές της αντίληψης και του προσανατολισμού , ενώ σε άτομα με προδιάθεση υπάρχει πιθανότητα ψυχωτικού επεισοδίου ή επιληπτικής κρίσης .Τα νευρολογικά σημεία που παρατηρούνται είναι νυσταγμός ,διαταραχή των οφθαλμικών κινήσεων , τρόμος άκρων χειρών , βλεφαρόπτωση και επιδείνωση της ομιλίας .Η έλλειψη ύπνου ή ο υπερβολικός ύπνος συνδέονται με χρόνια προβλήματα όπως καρδιοπάθειες και ο διαβήτης .Οι διαταραχές του ύπνου μπορεί επίσης να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι για νευρολογικά προβλήματα όπως η νόσος του Parkinson ,Σκλήρυνση κατά Πλάκας, νόσος Alzheimer. Η διεθνής ταξινόμηση των διαταραχών περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες που είναι οι εξής : Η Αϋπνία, διαταραχές αναπνοής συναφείς με τον ύπνο , Υπερυπνίες κεντρικής αιτιολογίας , Διαταραχές ύπνου του κιρκαδιανού ρυθμού , Παραυπνίες, Διαταραχές κινητικότητας κατά του ύπνου .
Η αϋπνία χαρακτηρίζεται από επίμονη δυσκολία στην έναρξη του ύπνου , τη διάρκεια , την ποιότητα ,παρά την κατάλληλη ευκαιρία και τις συνθήκες για ύπνο , όπου οδηγεί σε κάποια μορφή απομείωσης της ενέργειας κατά τη διάρκεια της ημέρας .Διακρίνουμε τις εξής μορφές : Χρόνια αϋπνία , Σύντομης διάρκειας αϋπνία , άλλες διαταραχές αϋπνίας , Μεμονωμένα συμπτώματα , Παρατεταμένος χρόνος παραμονής στο κρεβάτι και μικρής διάρκειας ύπνος .
Διαταραχές αναπνοής συναφείς με τον ύπνο περιλαμβάνει διαφόρους όρους που χαρακτηρίζεται από διαταραγμένη αναπνοή κατά τον ύπνο : αποφρακτική υπνική άπνοια , διαταραχές της κεντρικής υπνικής άπνοιας , διαταραχές υποαερισμού , υποξαιμία σχετιζόμενων με τον ύπνο διαταραχή . Οι περισσότερες από αυτές τις συνθήκες είναι συχνά παρούσες στον ίδιο τον ασθενή .
Διαταραχές κινητικότητας κατά τον ύπνο : Σχετίζονται με κινητικές διαταραχές απλές , στερεότυπες κινήσεις που συμβαίνουν κατά την διάρκεια του ύπνου ή κατά την έναρξη του όπως το σύνδρομο ανήσυχου ποδιού , κράμπες , μυοκλονίες, διαταραχή σχετιζόμενη με τη λήψη φαρμάκων ή ουσιών , διαταραχή σχετιζόμενη με επιληψία
Η αϋπνία (πρωτοπαθής ) είναι μια από τις πιο συχνές διαταραχές του ύπνου ορίζεται ως η δυσκολία ύπνου και χαρακτηρίζεται από την διατήρηση της αναστολής λειτουργίας ή την κακή ποιότητα ύπνου παρά την επαρκή ευκαιρία / συνθήκες για ύπνο. Αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας και είναι περισσότερο διαδεδομένη στις γυναίκες , ενώ το οικογενειακό ιστορικό καταδεικνύει ως άλλο παράγοντα κινδύνου αϋπνίας την κληρονομικότητα .Η αϋπνία παρουσιάζεται συνήθως στο πλαίσιο των ψυχιατρικών διαταραχών και χαρακτηρίζεται από μια επικράτηση του 40-50 % που συμβαίνουν κυρίως σε διαταραχές της διάθεσης και του άγχους .Η χρόνια αϋπνία ορίζεται ως διαταραχή του ύπνου για διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών και τα συμπτώματα παρουσιάζονται τουλάχιστον τρείς φορές την εβδομάδα .Η Αϋπνία θεωρείται ένας προδιαθεσικός παράγοντας για εκδήλωση ψυχιατρικών διαταραχών συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης και του άγχους .Εκτιμάται ότι 20% από άτομα με αϋπνία θα έχουν μείζονα κατάθλιψη ενώ κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι αποτελεί κίνδυνο για εμφάνιση υπέρτασης και έμφραγμα του μυοκαρδίου .
Η περιστασιακή αϋπνία διαρκεί από ένα βράδυ εώς και μερικές εβδομάδες , οφείλεται συνήθως σε συναισθηματική ένταση ( άγχος της δουλειάς ) ή σε προβλήματα σωματικά ( έντονος πόνος από κάποιο χτύπημα .Στο 50% των αυπνικών ασθενών το πρόβλημα της αϋπνίας δημιουργείται από άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη , οι αγχώδεις διαταραχές , η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή .
Στην θεραπεία γίνεται συνδυασμός φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης. Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει κατασταλτικά – υπναγωγά ή ψυχοδιεγερτικά φάρμακα .Το άτομο ενθαρρύνεται να ακολουθήσει κάποια μέτρα για ευόδωση του ύπνου ( σταθερή ώρα έγερσης και κατάκλισης , σωματική άσκηση , προγραμματισμένα γεύματα ) ενώ χρήσιμες είναι συμπεριφοριστικές τεχνικές όπως οι τεχνικές χαλάρωσης . Είναι καλό να διερευνήσει κάποιος το πρόβλημα ύπνου του , εφόσον αυτό είναι επίμονο και διαρκεί περισσότερο από ένα μήνα . Εφόσον οι διαταραχές ύπνου σχετίζονται και με οργανικά συμπτώματα είναι καλό να γίνει ιατρική διερεύνηση ώστε να αποκλειστούν οι οργανικές αιτίες και στη συνέχεια το άτομο να απευθύνεται σε κάποιον ειδικό .Σε ορισμένες περιπτώσεις συνιστάται η φαρμακοθεραπεία ώστε το άτομο να βοηθηθεί και να επαναρυθμιστεί ο ύπνος του .Τέλος υπάρχουν και μη συνταγογραφούμενες ουσίες καθώς και συμπληρώματα διατροφής που φαίνεται να βοηθούν στην φυσιολογία του ύπνου .

Η Σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ) , είναι μια χρόνια νευρολογική νόσος και αφορά συνήθως νεαρούς ενήλικες . Τα νέα διαγνωστικά κριτήρια , θέτουν πολλές  φορές  νωρίτερα την διάγνωση από ότι  συνέβαινε παλαιότερα . Με την  εφαρμογή νέων θεραπευτικών  πρωτοκόλλων, με την έναρξη της νόσου , η διάγνωση και η απόφαση για θεραπευτική αντιμετώπιση πλησιάζουν πολύ χρονικά και συχνά μπορεί να συμπίπτουν . Αποτέλεσμα  τούτου είναι μια κρίσιμη και σοβαρή επικοινωνία να εγκαθίσταται με τη διάγνωση της νόσου πριν ο ασθενής και ο νευρολόγος αναπτύξουν μια στενή σχέση μεταξύ τους .

Η σχέση μεταξύ ασθενούς και γιατρού μπορεί να ανήκει σε ένα από τα τρία πρότυπα . Στο πρώτο ο γιατρός φαίνεται να έχει  τον πρώτο λόγο με  πλήρη γνώση των ωφελειών και των κινδύνων από κάθε ενέργεια και τον ασθενή σε έναν παθητικό ρόλο . Στο  δεύτερο , μετά  την πληροφόρηση από τον γιατρό , ο ασθενής κρατά κύριο λόγο για τις αποφάσεις που θα ακολουθήσουν. Στο  τρίτο  ο ασθενής και ο γιατρός συναποφασίζουν , με το γιατρό να είναι  πλήρως  ενημερωμένος για τη νόσο και τις ωφέλειες ή τα μειονεκτήματα από κάποιες πιθανές επιλογές , ενώ εμπλέκει  τον  ασθενή στη λήψη αποφάσεων , λαμβάνοντας υπόψιν τις  προτιμήσεις του , τις αξίες του και τον τρόπο ζωής του . Με αυτόν τρόπο , η αποτελεσματική μοιρασιά της  ευθύνης  βελτιώνει τη σχέση ασθενούς και γιατρού , τις γνώσεις του ασθενούς για την νόσο , τη  συμμόρφωση στην θεραπεία , την ικανοποίηση του ασθενούς ,την ικανοποίηση του γιατρού και έτσι επηρεάζει θετικά την πορεία της νόσου .Πρόσφατες  μελέτες  δείχνουν ότι η επικοινωνία και η πληροφόρηση των ασθενών με ΣΚΠ είναι ανεπαρκής . Οι περισσότερες διαγνώσεις κοινοποιήθηκαν στους ασθενής με ΣΚΠ από νευρολόγους συχνά αργότερα από ότι οι ασθενείς θα προτιμούσαν και δεν υπήρχε σημαντική βελτίωση στην επικοινωνία που ακολούθησε με την παρακολούθηση της εξέλιξης  της  νόσου και την  θεραπεία .

Τα κύρια σημεία τα οποία οι ίδιοι οι  ασθενείς επισημαίνουν , κατά την εγκατάσταση της επικοινωνίας με την πρώτη διάγνωση είναι τα ακόλουθα : Η περίοδος κατά την διάγνωση της  ασθένειας είναι πολύ σημαντική και υπάρχει  στη μνήμη των ασθενών για πολλά χρόνια .

Η εμπειρία  των  ασθενών από την πρώτη διάγνωση και το επίπεδο υποστήριξης φροντίδας και πληροφόρησης από το θεράποντα γιατρό γενικά ήταν όχι ικανοποιητικό , όμως με την πάροδο του χρόνου φαίνεται τα τελευταία χρόνια να βελτιώνεται .

Συνήθως  δεν διατίθετο αρκετός χρόνος για συζήτηση γύρω από την διάγνωση .

Η διάγνωση πρέπει να κοινοποιείται από τον νευρολόγο .Ο ασθενής πρέπει να αποφασίζει αν  θέλει να παρίσταται κάποιο άλλο άτομο της επιλογής του .Οι γνώμες για την παρουσία άλλου επαγγελματία υγείας διίστανται . Πολλές  φορές οι ασθενείς είναι αγχωμένοι και όχι επαρκώς συγκεντρωμένοι με αποτέλεσμα να μην  θυμούνται  αργότερα πράγματα που συζήτησαν με το γιατρό τους , οπότε η παρουσία ενός  έμπιστου συνοδού βοηθά σημαντικά την κατάσταση . Η παρουσία όμως άλλου επαγγελματία υγείας στον ίδιο χώρο φαίνεται ότι επηρεάζει αρνητικά τους ασθενείς .

Πρέπει  να υπάρχει  εχεμύθεια  , αρκετός χρόνος και υποστήριξη . Αν τα παραπάνω δεν επαρκούν οι ασθενείς αισθάνονται αβοήθητοι και ανασφαλείς .

Ο γιατρός από την πρώτη επικοινωνία πρέπει να δίνει αρκετές πληροφορίες και να προγραμματίζει ένα επόμενο ραντεβού σε σύντομο χρονικό διάστημα για απαντήσεις σε πιθανά ερωτήματα που θα προκύψουν .Πρέπει να δίδεται μια γενική πληροφόρηση για την νόσο, αλλά για εξειδικευμένα θέματα πρέπει ο γιατρός να πράττει κατά περίπτωση ξεχωριστά .

Η γλώσσα πρέπει να είναι απλή κατανοητή και προσβάσιμη σε ένα νέο ασθενή .Οι συναντήσεις δεν πρέπει να αποφασίζονται μόνο από την πλευρά του γιατρού αλλά θα πρέπει να ενθαρρύνεται ο ασθενής να παίρνει και εκείνος πρωτοβουλίες για συναντήσεις όταν κρίνει ότι χρειάζονται

Μια διάγνωση ΣΚΠ μπορεί να προκαλέσει αβεβαιότητα , στενοχώρια , ανησυχία και άγχος , πράγματα  που μπορούν να μειώνονται ή και να εξαφανίζονται με την κατάλληλη πληροφόρηση.

Η εμπειρία της χρησιμοποίησης του διαδικτύου για πληροφόρηση είναι συχνά αρνητική , εκτός των περιπτώσεων που χρησιμοποιούνται σελίδες εθνικές ή διεθνείς εταιρίες που θεωρούνται αξιόπιστες πηγές

Σημαντική θεωρείται από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας η υποστήριξη των ασθενών ώστε να αποφεύγεται ο  πεσιμισμός και να προάγεται η ελπιδοφόρος έκβαση , αλλά να συνεχίζουν να παρέχουν ρεαλιστικές πληροφορίες .

Η εγκατάσταση της επικοινωνίας με τον ασθενή με ΣΚΠ πρέπει να στηρίζεται στην εξατομίκευση , την κατάλληλη διαχείριση , και την συνέχεια .Όλοι οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα μεταξύ αυτών  και οι ασθενείς με ΣΚΠ συνήθως έχουν συχνή επικοινωνία με διαφόρων ειδικοτήτων επαγγελματίες  υγείας .Κύριο λόγο παίζει η επικοινωνία με τον ειδικό σε κάθε περίπτωση όπως τον νευρολόγο στην συγκεκριμένη νόσο . Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ασθενούς και επαγγελματιών υγείας και κυρίως η ποιότητα της επικοινωνίας  μεταξύ των είναι κατανοητό ότι επηρεάζει σημαντικά τη δυνατότητα του ασθενούς να αντιμετωπίσει τη νόσο και να μεγιστοποιήσει το όφελος για την ποιότητα ζωής του .Οι ασθενείς ψάχνουν υποστήριξη για την κατανόηση των συμπτωμάτων για το πώς θα  τα αντιμετωπίσουν μέρα με την μέρα και το τι μπορεί να αλλάξει το στη ζωή τους .

Η κατανόηση από μέρους του ασθενούς της νόσου είναι μια προοδευτική διαδικασία και ο ρόλος του γιατρού είναι σπουδαίος κατά την διάρκεια της πορείας της νόσου .Έτσι η πληροφόρηση πρέπει  να είναι συνεχής και εν εξελίξει.

Η εκπαίδευση και κατά συνέπεια η ικανότητα διαχείρισης της  επικοινωνίας των γιατρών και των λοιπών επαγγελματιών υγείας δεν είναι επαρκής .Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα από τα πανεπιστήμια , επιστημονικές εταιρίες και οποιουδήποτε άλλους φορείς μπορούν να πάρουν πρωτοβουλίες για πραγματική αναβάθμιση και επαρκή κατάκτηση της απαιτούμενης πλήρους και χωρίς εκπτώσεις γνώσης και ικανότητας για επικοινωνία του γιατρού για με τον ασθενή με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας .