Ο ύπνος γενικά επιτελεί μια λειτουργία αποκατάστασης για τον εγκέφαλο και το σώμα βελτιώνοντας την αίσθηση ενέργειας και ευεξίας. Επιπλέον, παίζει σημαντικό ρόλο στις εγκεφαλικές μεταβολές που συντελούν στις διεργασίες της μάθησης και της σταθεροποίησης της μνήμης. Η στέρηση του ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Οι διαταραχές του ύπνου τείνουν να γίνουν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Μπορεί να προκληθούν προβλήματα στο καρδιαγγειακό, το ανοσοποιητικό και το νευρικό σύστημα, στη μνήμη και την μάθηση αλλά ακόμη στο ψυχικό κόσμο, τη συμπεριφορά και το συναίσθημα του ατόμου.
Ο ύπνος είναι μια κατάσταση κατά την οποία λιγοστεύει η συναίσθηση, η κινητικότητα των σκελετικών μυών και επιβραδύνεται ο μεταβολισμός. Ο άνθρωπος έχει τη μοναδική τάση να κοιμάται 7-8 ώρες ημερησίως και κυρίως κατά τη διάρκεια της νύκτας, όπου αν διακοπεί ο ύπνος έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα προβλήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ο ύπνος είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη και είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τη σωματική και ψυχική υγεία όσο και για την διασφάλιση της ποιότητας ζωής και την ασφάλεια του ατόμου. Ο ύπνος βοηθά στη σωστή λειτουργία του εγκεφάλου. Όταν ο άνθρωπος δεν κοιμάται αρκετά ή έχει κακή ποιότητα του ύπνου είναι πολλές οι πιθανές συνέπειες. Οι πιο προφανείς είναι η κόπωση, η μειωμένη ενέργεια, η ευερεθιστότητα και τα προβλήματα συγκέντρωσης. Η διάθεση και η ικανότητα λήψης αποφάσεων μπορεί επίσης να επηρεαστούν. Τα προβλήματα ύπνου συχνά συνυπάρχουν με συμπτώματα κατάθλιψης ή άγχος ή μπορεί να επιδεινώσουν περιπτώσεις με είδη υπάρχουσα κατάθλιψη ή άγχος. Τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα δεν δύναται να ζήσουν χωρίς ύπνο, παρότι η ποσότητα του ύπνου ποικίλει μεταξύ των ειδών. Η πλήρης στέρηση του ύπνου για λίγες εβδομάδες, μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Η έλλειψη ύπνου προκαλεί αυξημένη υπνηλία, κόπωση, ευερεθιστότητα και δυσκολία συγκέντρωσης. Επίσης επιδεινώνονται η απόδοση στις δραστηριότητες που απαιτούν επιδεξιότητα, η κρίση και η επικοινωνία με αποτέλεσμα την αύξηση των λαθών και των ατυχημάτων. Οι ασθενείς εμφανίζουν διαταραχές της αντίληψης και του προσανατολισμού, ενώ σε άτομα με προδιάθεση υπάρχει πιθανότητα ψυχωτικού επεισοδίου ή επιληπτικής κρίσης. Τα νευρολογικά σημεία που παρατηρούνται είναι νυσταγμός, διαταραχή των οφθαλμικών κινήσεων, τρόμος άκρων χειρών, βλεφαρόπτωση και επιδείνωση της ομιλίας. Η έλλειψη ύπνου ή ο υπερβολικός ύπνος συνδέονται με χρόνια προβλήματα όπως καρδιοπάθειες και ο διαβήτης. Οι διαταραχές του ύπνου μπορεί επίσης να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι για νευρολογικά προβλήματα όπως η νόσος του Parkinson, Σκλήρυνση κατά Πλάκας, νόσος Alzheimer. Η διεθνής ταξινόμηση των διαταραχών περιλαμβάνει τις ακόλουθες κατηγορίες που είναι οι εξής : Η Αϋπνία, διαταραχές αναπνοής συναφείς με τον ύπνο, Υπερυπνίες κεντρικής αιτιολογίας , Διαταραχές ύπνου του κιρκαδιανού ρυθμού, Παραυπνίες, Διαταραχές κινητικότητας κατά του ύπνου.
Η αϋπνία χαρακτηρίζεται από επίμονη δυσκολία στην έναρξη του ύπνου, τη διάρκεια, την ποιότητα, παρά την κατάλληλη ευκαιρία και τις συνθήκες για ύπνο, όπου οδηγεί σε κάποια μορφή απομείωσης της ενέργειας κατά τη διάρκεια της ημέρας. Διακρίνουμε τις εξής μορφές : Χρόνια αϋπνία, Σύντομης διάρκειας αϋπνία, άλλες διαταραχές αϋπνίας, Μεμονωμένα συμπτώματα, Παρατεταμένος χρόνος παραμονής στο κρεβάτι και μικρής διάρκειας ύπνος.
Διαταραχές αναπνοής συναφείς με τον ύπνο περιλαμβάνει διαφόρους όρους που χαρακτηρίζεται από διαταραγμένη αναπνοή κατά τον ύπνο: αποφρακτική υπνική άπνοια, διαταραχές της κεντρικής υπνικής άπνοιας, διαταραχές υποαερισμού, υποξαιμία σχετιζόμενων με τον ύπνο διαταραχή. Οι περισσότερες από αυτές τις συνθήκες είναι συχνά παρούσες στον ίδιο τον ασθενή.
Διαταραχές κινητικότητας κατά τον ύπνο: Σχετίζονται με κινητικές διαταραχές απλές, στερεότυπες κινήσεις που συμβαίνουν κατά την διάρκεια του ύπνου ή κατά την έναρξη του όπως το σύνδρομο ανήσυχου ποδιού, κράμπες, μυοκλονίες, διαταραχή σχετιζόμενη με τη λήψη φαρμάκων ή ουσιών, διαταραχή σχετιζόμενη με επιληψία
Η αϋπνία (πρωτοπαθής ) είναι μια από τις πιο συχνές διαταραχές του ύπνου ορίζεται ως η δυσκολία ύπνου και χαρακτηρίζεται από την διατήρηση της αναστολής λειτουργίας ή την κακή ποιότητα ύπνου παρά την επαρκή ευκαιρία / συνθήκες για ύπνο. Αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας και είναι περισσότερο διαδεδομένη στις γυναίκες, ενώ το οικογενειακό ιστορικό καταδεικνύει ως άλλο παράγοντα κινδύνου αϋπνίας την κληρονομικότητα. Η αϋπνία παρουσιάζεται συνήθως στο πλαίσιο των ψυχιατρικών διαταραχών και χαρακτηρίζεται από μια επικράτηση του 40-50 % που συμβαίνουν κυρίως σε διαταραχές της διάθεσης και του άγχους. Η χρόνια αϋπνία ορίζεται ως διαταραχή του ύπνου για διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών και τα συμπτώματα παρουσιάζονται τουλάχιστον τρείς φορές την εβδομάδα. Η Αϋπνία θεωρείται ένας προδιαθεσικός παράγοντας για εκδήλωση ψυχιατρικών διαταραχών συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης και του άγχους. Εκτιμάται ότι 20% από άτομα με αϋπνία θα έχουν μείζονα κατάθλιψη ενώ κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι αποτελεί κίνδυνο για εμφάνιση υπέρτασης και έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Η περιστασιακή αϋπνία διαρκεί από ένα βράδυ εώς και μερικές εβδομάδες, οφείλεται συνήθως σε συναισθηματική ένταση (άγχος της δουλειάς) ή σε προβλήματα σωματικά (έντονος πόνος από κάποιο χτύπημα). Στο 50% των αυπνικών ασθενών το πρόβλημα της αϋπνίας δημιουργείται από άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή.
Στην θεραπεία γίνεται συνδυασμός φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης. Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει κατασταλτικά – υπναγωγά ή ψυχοδιεγερτικά φάρμακα. Το άτομο ενθαρρύνεται να ακολουθήσει κάποια μέτρα για ευόδωση του ύπνου (σταθερή ώρα έγερσης και κατάκλισης, σωματική άσκηση, προγραμματισμένα γεύματα) ενώ χρήσιμες είναι συμπεριφοριστικές τεχνικές όπως οι τεχνικές χαλάρωσης. Είναι καλό να διερευνήσει κάποιος το πρόβλημα ύπνου του, εφόσον αυτό είναι επίμονο και διαρκεί περισσότερο από ένα μήνα. Εφόσον οι διαταραχές ύπνου σχετίζονται και με οργανικά συμπτώματα είναι καλό να γίνει ιατρική διερεύνηση ώστε να αποκλειστούν οι οργανικές αιτίες και στη συνέχεια το άτομο να απευθύνεται σε κάποιον ειδικό. Σε ορισμένες περιπτώσεις συνιστάται η φαρμακοθεραπεία ώστε το άτομο να βοηθηθεί και να επαναρυθμιστεί ο ύπνος του. Τέλος υπάρχουν και μη συνταγογραφούμενες ουσίες καθώς και συμπληρώματα διατροφής που φαίνεται να βοηθούν στην φυσιολογία του ύπνου.